Je li Njemačka spremna da njome upravlja populistička, ultradesničarska stranka Alternativa za Njemačku (AfD)?
U deceniji otkad je ta stranka prvi put ušla na njemačku političku scenu, osvojila je mjesta u Bundestagu i u parlamentima na pokrajinskom nivou širom države. Ali, velikim dijelom zbog dugogodišnjih tabua protiv saradnje s krajnom desnicom, nikada nije osvojila nijednu izvršnu upravljačku poziciju. Iako je često bila veoma blizu pobjede u uporištima AfD-a na lokalnom i regionalnom nivou, posebno u istočnoj Njemačkoj, gdje ta stranka najbolje prolazi, kandidati AfD-a su uvijek gubili u drugom krugu od drugih stranaka, piše Emily Schultheis za Foreign Policy.
No, to se promijenilo sa nekolicinom uzastopnih izbora na lokalnom nivou u proteklim sedmicama: u nedjelju je grad Raguhn-Jessnitz u pokrajini Saksonija-Anhalt na istoku Njemačke izabrao prvog njemačkog gradonačelnika iz AfD-a. Hannes Loth, 42-godišnji zastupnik, porazio je nezavisnog kandidata kojeg su podržale druge stranke sa 51 posto glasova. Samo sedmicu ranije u Sonnebergu, malom okrugu u obližnjoj pokrajini Tiringiji, kandidat AfD-a Robert Sesselmann postao je prvi kandidat iz ultradesničarske stranke koji je osvojio mjesto administratora okruga, osvojivši gotovo 53 posto glasova protiv kandidata iz konzervativne Kršćanske demokratske unije.
Simbolična promjena
Uzete zajedno, ove dvije pobjede predstavljaju simboličnu promjenu bez presedana za AfD u vrijeme kada raste popularnost te stranke na nacionalnom nivou i smatraju ih dobrim znakom uoči ključnih izbora u tri pokrajine na istoku Njemačke koji će se održati u 2024, piše Schultheis.
„Novo normalno: Mi smo narodna stranka“, na Twitteru je napisao nacionalni glasnogovornik AfD-a Tino Chrupalla u nedjelju nakon objave rezultata u Raguhn-Jessnitzu (izraz „narodna stranka“ ili Volkspartei na njemačkom, obično se koristi kada se govori o velikim centrističkim strankama kao što je CDU i Socijaldemokratska stranka ili SPD).
„Korak po korak, donosimo promjenu nabolje i provodimo naše politike zarad interesa naših građana.“
Istina, Raguhn-Jessnitz i Sonneberg nisu odraz političke dinamike na nacionalnom nivou: oboje su male izborne jedinice u državama u kojima je AfD najjači. Pet pokrajina koje čine istočnu Njemačku i koje su, također, činile Njemačku Demokratsku Republiku do ponovnog ujedinjenja 1990. i dalje glasaju drugačije od svojih kolega na zapadu Njemačke. Faktori kao što su ekonomsko i industrijsko zaostajanje regije, veći skepticizam prema imigraciji i izbjeglicama, snažan afinitet prema Rusiji i manje ukorijenjen set vodećih stranaka pomogli su da se stvori prednost za AfD na istoku. Ipak, u državi čija je nacistička prošlost uzrokovala postojanje snažnijih ograda od krajnje desnice nego u nekim drugim evropskim državama, nacionalna vlada koja uključuje AfD i dalje je slabo vjerovatna, piše Schultheis u članku za Foreign Policy.
Njemačka domaća obavještajna služba smatra da je AfD „slučaj koji moguće ukazuje“ na antiustavno ponašanje, a druge stranke širom spektra kažu (barem na nacionalnom nivou) da neće sarađivati sa AfD-om. Političari u vrhu AfD-a redovno koriste sve vrste ksenofobične retorike, a granice između zvaničnih stranačkih struktura – posebno među radikalnim krilom stranke – i labave njemačke konstelacije desničarskih ekstremističkih i neonacističkih grupa postale su nejasne posljednjih godina. Pandemija COVID-19, koja je dovela do niza redovnih antivladinih protesta i narativa zavjere, pomogla je daljnjoj radikalizaciji stranke i njenih pristalica.
Uzbuna u njemačkoj političkoj sferi
Ipak, činjenica da su dva lokalna potvrdna glasa došla nakon rekordno visoke podrške u anketama za AfD – ta stranka sada ima prosjek od 19 posto, izjednačavajući se na drugom mjestu sa vladajućim socijaldemokratima lijevog centra – izaziva uzbunu u njemačkoj političkoj sferi. Tokom posljednjih devet mjeseci, čelnici AfD-a instrumentalizirali su rastuću inflaciju i cijene energenata, priliv izbjeglica iz Ukrajine i oštro protivljenje klimatskoj politici trenutne njemačke vlade kako bi povećali podršku u anketama. Nedavni uspjesi stranke čak su naveli čelnike AfD-a da predlože ideju kandidovanja svog prvog kandidata za kancelara na sljedećim saveznim izborima, zakazanim za 2025.
Kai Arzheimer, profesor političkih nauka na Univerzitetu u Mainzu koji je proučavao uspon AfD-a, rekao je da su ekonomske i političke posljedice ruskog rata u Ukrajini – u kombinaciji sa borbom sadašnje vlade, koju predvode SPD, Zeleni , i proposlovne Slobodne demokrate – pomogle u podsticanju rasta popularnosti stranke na anketama.
„AfD je prošlog ljeta najavio kako namjerava imati koristi od ovih kriza i da će pokušati iskoristiti ih što je više moguće“, rekao je.
„I to su i uradili.“
Thomas Kruger, šef njemačke Savezne agencije za građansko obrazovanje, rekao je za njemačku medijsku organizaciju RND da su nedavne pobjede AfD-a „uznemiravajuće“ i pokazuju da stranka više nije samo protestni pokret:
„Birači žele ovu stranku. Situacija je ozbiljna“, kazao je.
„U dijelovima društva ustalile su se određene pozicije koje su neprihvatljive i nespojive s demokratskim principima.“
Iako novootkriveni podstrek koji je dat AfD-u izaziva određeni nivo panike u njemačkoj politici, Njemačka je daleko od jedine: stranke krajnje desnice u usponu su širom Evrope, piše Schultheis. U susjednoj Austriji, populistička, krajnje desničarska Slobodarska stranka Austrije vodi na anketama od januara i nedavno se pridružila nekolicini vlada na državnom nivou. Od prošle jeseni, takve stranke su na kraju postale vodeće u vladama, kao u Italiji, pod vodstvom Giorgije Meloni iz stranke Braća Italije i postale formalni ili neformalni mlađi partneri u koalicijama desnice, kao u Finskoj i Švedskoj. Francuski Nacionalni skup, pod drugom generacijom Le Penovih, nastavlja izazivati probleme na svakim općim izborima – i sada ima izazivače sa još dalje desnice. A u Španiji, koja izlazi na birališta na parlamentarnim izborima kasnije ovog mjeseca, ultradesničarska stranka Vox je na putu da dobije mjesta i potencijalno završi u sljedećoj vladajućoj koaliciji u državi.
Usponi i padovi
Ostaje da se vidi da li su trenutno visoki rezultati AfD-a održivi. Kao i slične stranke širom Evrope, i AfD je imao uspone i padove na anketama proteklih godina; mnogo toga se može desiti između sada i narednih federalnih izbora, koji su tek za nešto više od dvije godine.
Bez obzira, lokalne pobjede i veća podrška nastavljaju normalizirajući efekat koji je ta stranka tražila na lokalnom i regionalnom nivou tokom proteklih godina – sve s eksplicitnim ciljem uklanjanja tzv. cordon sanitairea (franc. zdravstveni pojas), odnosno barijere između AfD-a i drugih stranaka i postajanja dijelom vlade na regionalnom ili čak, nacionalnim nivou.
„To je klizav teren. Prisutna je bojazan da će postati normalno imati AfD na poziciji moći“, kazao je Arzheimer.
„Ideja je da se izgradi baza u lokalnoj politici, nešto što je AfD-u do sada nedostajalo, ali sada hvataju korak.“
(Al Jazeera)